Дэлхийн улс орнуудын дундаж наслалтын рейтинг

225 орон оролцсон энэ жагсаалтанд манай улс 161-р байранд орсон байна. Харин Андорр нь хамгийн эхэнд оржээ.

Жагсаалтын эхэнд нь улс төрийн, эдийн засгийн хувьд тогтвортой орнууд орсонд гайхах зүйлгүй. Байнгын дайн тулаантай байдаг дотоодынхаа хямралыг шийдэх талаар дорвитой алхам хийдэггүй Африкийн орнууд жагсаалтын сүүлээр орсонд мөн л гайхаад байх зүйлгүй. Ямар ч л байсан 30 дөнгөж гарав уу үгүй юу нөгөө ертөнц рүү явна гэж айлтгүй, бас ч гэж 161-р байранд орсон улсад төрж, амьдарч байгаадаа баярлахаас өөр яах билээ.

№ Улс Дундаж наслалт, жилээр
1 Андорр 83.51
2 Макао 82.19
3 Сан – Марино 81.71
4 Сингапур 81.71
5 Гонконг 81.59
6 Япон 81.25
7 Швед 80.51
8 Швейцар 80.51
9 Австрали 80.50
10 Гернси арал 80.42
11 Исланд 80.31
12 Канад 80.22
13 Кайман арал 80.07
14 Итали 79.81
15 Гибралтар 79.80
16 Франц 79.73
17 Монако 79.69
18 Лихтенштейн 79.68
19 Испани 79.65
20 Норвег 79.54
21 Израиль 79.46
22 Жерси арал 79.38
23 Фарерийн арал 79.35
24 Аруб 79.28
25 Грек 79.24
26 Мартиник 79.18
27 Австри 79.07
28 Виргиний арал 79.05
29 Мальт 79.01
30 Нидерланд 78.96
31 Люксембург 78.89
32 Монсеррат 78.85
33 Шинэ Зеланд 78.81
34 Герман 78.80
35 Бельги 78.77
36 Сен-Пьер ба Микелон арал 78.61
37 Гуам 78.58
38 Их Британи 78.54
39 Финлянд 78.50
40 Мэн арал 78.49
41 Иордан 78.40
42 Пуэрто-Рико 78.40
43 ЕХ 78.30
44 Гваделуп 78.06
45 Босния ба Герцеговин 78.00
46 Бермуд 77.96
47 Гэгээн Еленагийн арал 77.93
48 АНУ 77.85
49 Кипр 77.82
50 Дани 77.79
51 Ирланд 77.73
52 Португали 77.70
53 Албан 77.43
54 Тайвань 77.43
55 Куба 77.41
56 Ангилья 77.28
57 Францын Гвиан 77.27
58 Кувейт 77.20
59 Өмнөд Солонгос 77.04
60 Коста-Рика 77.02
61 Чили 76.77
62 Ливи 76.69
63 Британы Виргиний арал 76.68
64 Эквадор 76.42
65 Словен 76.33
66 Уругвай 76.33
67 Чех 76.22
68 Аргентин 76.12
69 Францын Полинез 76.10
70 Хойд Марианы арал 76.09
71 Гүрж 76.09
72 Америкийн Самоа 76.05
73 Антилийн арал 76.03
74 Саудын Араб 75.67
75 АНЭ 75.44
76 Мексик 75.41
77 Панам 75.22
78 Тунис 75.12
79 Парагвай 75.10
80 Бруней 75.01
81 Польш 74.97
82 Доминик 74.87
83 Словак 74.73
84 Теркс ба Кайкос 74.73
85 Хорват 74.68
86 Венесуэл 74.54
87 Бахрейн 74.45
88 Шинэ Каледон 74.27
89 Литв 74.20
90 Реюньон 74.18
91 Серб 74.00
92 Македон 73.97
93 Катар 73.90
94 Сент-Винсент ба Гренадин 73.85
95 Сент-Люси ба Гренадин 73.84
96 Шри-Ланк 73.41
97 Оман 73.37
98 Иордан голын баруун эрэг 73.27
99 Алжир 73.26
100 Ямайк 73.24
101 Соломоны арал 72.91
102 Ливан 72.88
103 Барбадос 72.79
104 Унгар 72.66
105 Маврики 72.63
106 Турк 72.62
107 БНХАУ 72.58
108 Малайз 72.50
109 Сент-Киттс ба Невис 72.40
110 Болгар 72.30
111 Таиланд 72.25
112 Антигуа ба Барбуд 72.16
113 Сейшелийн арал 72.08
114 Эстон 72.04
115 Колумб 71.99
116 Бразил 71.97
117 Газын зурвас 71.97
118 Армен 71.84
119 Доминиканы БНУ 71.73
120 Хойд Солонгос 71.65
121 Румын 71.63
122 Сальвадор 71.49
123 Латв 71.33
124 Египет 71.29
125 Самоа 71.00
126 Марокко 70.94
127 Вьетнам 70.85
128 Кабо-Верде 70.73
129 Никарагуа 70.63
130 Палау 70.42
131 Сири 70.32
132 Маршаллын арал 70.31
133 Иран 70.26
134 Филиппин 70.21
135 Микронез 70.05
136 Украин 69.98
137 Гренланд 69.94
138 Индонез 69.87
139 Перу 69.84
140 Фижи 69.82
141 Тонга 69.82
142 Гватемал 69.38
143 Гондурас 69.33
144 Беларусь 69.08
145 Ирак 69.01
146 Суринам 69.01
147 Кыргызстан 68.49
148 Тувалу 68.32
149 Белиз 68.30
150 Сан-Томе ба Принсипи 67.31
151 ОХУ 67.08
152 Казахстан 66.89
153 Тринидад ба Тобаго 66.76
154 Зүүн Тимор 66.26
155 Гайан 65.86
156 Болив 65.84
157 Молдов 65.65
158 Багамын арал 65.60
159 Папуа-Шинэ Гвиней 65.28
160 Тажикистан 64.94
161 Монгол улс 64.89
162 Гренад 64.87
163 Энэтхэг 64.71
164 Узбекистан 64.58
165 Мальдив 64.41
166 Азербайжан 63.85
167 Пакистан 63.39
168 Науру 63.08
169 Вануату 62.85
170 Бангладеш 62.46
171 Коморын арал 62.33
172 Йемен 62.12
173 Кирибати 62.08
174 Туркменистан 61.83
175 Майотт 61.76
176 Мьянм 60.97
177 Балба 60.18
178 Камбожа 59.29
179 Сенегал 59.25
180 Эритрей 59.03
181 Судан 58.92
182 Гана 58.87
183 Того 57.42
184 Мадагаскар 57.34
185 Лаос 55.49
186 Бутан 54.78
187 Габон 54.49
188 Гамби 54.14
189 Гаити 53.23
190 Мавритан 53.12
191 Бенин 53.04
192 Конго 52.80
193 Уганд 52.67
194 БНА Конго улс 51.46
195 Камерун 51.16
196 Бурунди 50.81
197 Экваторын Гвиней 49.54
198 Гвиней 49.50
199 Этиоп 49.03
200 Мали 49.00
201 Кени 48.93
202 Буркина-Фасо 48.85
203 Кот-д’Ивуар 48.82
204 Сомали 48.47
205 Чад 47.52
206 Руанд 47.30
207 Нигери 47.08
208 Гвинея-Биссау 46.87
209 Танзан 45.64
210 Нигер 43.76
211 ТАБНУ 43.54
212 Намиб 43.39
213 Афганистан 43.34
214 Жибути 43.17
215 ӨАБНУ 42.73
216 Малав 41.70
217 Сьерра Леоне 40.22
218 Замби 40.03
219 Мозамбик 39.82
220 Либер 39.65
221 Зимбабве 39.29
222 Ангол 38.62
223 Лесото 34.40
224 Ботсван 33.74
225 Свазиленд 32.62

Хүний био цаг

Цаг хугацаа гэдэг хүнээс үл хамааран тасралтгүй урссаар байдаг гэдгийг бүгд мэддэг. Харин амьд амьтан болгонд өөрийн гэсэн мөчлөг, хэмнэлтэй био цаг байдаг гэдгийг тэр бүр мэддэггүй нь харамсалтай. Уул шугамандаа бол хүн гадаад ертөнцийн цагаас гадна энэхүү өөрийн био цагийн хэмнэл, мөчлөгийг эвдэлгүйгээр дагаж чаддаг байсан бол эмнэлэгийн босгыг элээж цаг, мөнгөө үрэх хэрэг тун ч цөөн гарах байсан нь гарцаагүй.

Иймээс хүн бүр өөрийн био цагийн бага ч гэсэн ойлголттой явж байхад илүүдэх зүйл ер үгүй. Дундаж хүний био цагийн хэмнэлийн талаарх бага зэрэг ойлголт өгөх зорилгоор товч танилцуулж байна. Хүний био цаг нь гадаа хүйтэн, эсвэл халуун байна уу, ажилдаа яарч байна уу, найрлаад сууж байна уу ер хамаагүй өөрийн гэсэн хэмнэлээрээ тасралтгүй явсаар байдаг.

01 цаг

Хүний биеийн ажиллах чадвар хамгийн бага байна. Элэг нь оройн хоолоор дамжин бие махбодид орж ирсэн бодисуудын солилцоонд идэвхтэй оролцож байдаг болохоор энэ үед буюу, 24 цагаасхойш согтууруулах ундаа даах чадвар нэлээн мууддаг. Мөн хүний биеийн дулаан, цусны даралт багассан байдаг болохоор эрчимтэй, идэвхтэй ажиллах чадвар багассан байна. Нойрны гормон буюу нойрны даавар гэгддэг мелатонин эрчимтэйгээр ялгарна.

02 цаг

Харааны чадвар буурдаг. Иймд жолооны ард суугаа хүмүүсийн самбаачлах хурд нь нэлээд багсдаг тул аваар осол гарах тоо ч нэмэгддэг. Хүйтэнд их мэдрэг болдог тул ихэнх хүн өдийд бээрдэг. Элэгний үйл ажиллагаа хамгийн дээд цэг рүүгээ ойртон хүний бие дэх хортой бодисуудыг эрчимтэй саармагжуулж байна.

03 цаг

Нойрны даавар мелатонины нөлөөгөөр хүний бие махбодь суларч, сулбагар идэвхгүй болсон байх тул сэтгэл гутралд нь өртөмтгий хүмүүс яг өдийд тун таагүй байдлаар сэрдэг. Үүнийг дагаад амиа хорлох оролдлогын тоо ч өснө. Нарны гэрэл нь мелатонины ялгаруулалтыг дарангуйлдаг болохоор өдрийн цагаар хүн идэвхтэй, сэтгэл санаа нь өөдрөг явдг.

04 цаг

Тархи нь хүний бие махбодийг өглөөний сэрэлтэнд бэлдэж эхэлнэ. Үүний тулд стрессийн гормон гэгддэг кортизоныг ялгаруулна. Үр дүнд нь хүний бие махбодь сэрснээс хойш өдрийн турш их бага тодорхой хэмжээгээр орох стрессийн нөхцөл байдалд бэлтгэгдэж эхэлдэг. Гэвч энэ нь зүрх судасны системд тийм ч сайнгүй нөлөө үзүүлдэг тул зүрхээр өвдөх, зүрхний шигдээс үүсэх эрсдлийг нэмэгдүүлдэг гэсэн сөрөг талтай. Мөн уушигны гуурсан хоолой нарийссан байдаг тул багтраатай хүмүүст яг өдийд ихээхэн хэцүү байдаг. Элэгний үйл ажиллагааны эрчим хамгийн дээд цэгтээ тулна. Хүний бие махбодь нь яг өдийд болон 16,00 цагт инсулинд маш сайн хүлээж авдаг гэдгийг чихрийн шижинтэй хүмүүс мэдэж байхад илүүдэхгүй.

05 цаг

Эрэгтэй хүний бие махбодид тестостерон нэртэй бэлгийн гормон хамгийн ихээхэл ялгаруулна. Мөн дээр дурдагдсан кортизон нэртэй нэртэй дааврын ялгаруулалт дээд хэмжээндээ хүрнэ. Үр дүнд нь цусан дахь кортизоны агуулга өдрийнхөөс зургаа дахин өндөр болдог тул зарим эмч нар яг өдийд эм уухыг зөвлөдөг.

06 цаг

Кортизон нь бие махбодид цагны сэрүүлэгтэй адил нөлөө үзүүлнэ. Биеийн бодисын ерөнхий солилцоо идэвхжиж, цусан дахь сахар ба амин хүчил г.м. эдийн шинэ эсийг байгуулахад шаардлагатай бусад бодисуудын хэмжэ нэмэгдэж, өдрийхн турш хүнд шаардагдах эрч хүч, энерги бэлтгэгдэнэ. Энэ үед цусны даралт буурах нөлөөтэй болон бета блокираторууд /хүний бие махбоди дахь адреналин ба түүнтэй төстэй органик нэгдлүүдийн үйлчилгээг сулруулагч эмийн бэлдмэлүүд/ зэргийн үйлчилгээ хамгийн үр ашигтай болж өгдөг. Харин никотин болон хоол хүнсний хорыг даач чадвар нь эрс буурна. Тэгэхээр өдийд, тэр тусам өлөн элгэн дээрээ татсан тамхи нь орой татсан тамхинаас хавьгүй илүү хор хүргэдэг. Архич мөн адил өдийд уусан архины нөлөө орой усныхаас хоёр дахин илүү хүндээр тусна.

07 цаг

Өдийд идсэн хоолны нүүрс усны дийлэнхийг хүний бие махбодь эрч хүч болгон задлаж хэрэглэдэг бол адил хэмжээтэйгээр оройд идсэн хоолны нүүрс усыг өөх болгон хадгалдаг. Тиймээс өдийд идэж байгаа хоолны илчлэх 2000 ккалориос багагүй байх ёстой гэж хоол судлаач мэргэжилтнүүд үздэг. Бүдүүн гэдэсний үйл ажиллагаа эрчимжиж эхэлнэ. Тиймээс яг өдийд хүндээр бие засах нь хамгийн тохиромжтой бөгөөд ингэвэл ажлын чадвар, тэсвэр тэвчээр зэрэг их сайн нөлөө үзүүлнэ.

08 цаг

Булчирхайнууд хүний өдөр тутмын амьдралд хэрэгтэй олон төрлийн даавруудыг ялгаруулна. Өдрийн турш ажиллахад бэлдэж байгаа хэрэг. Гэхдээ үед өвчин мэдрэх чадвар эрс нэмэгддэг бөгөөд элдэв архаг хууч хөдөлнө.  Эрчүүдийн бэлгийн даавры хэмжээ өндөр болно. Өөрөөр хэлбэл эрчүүдийн хувьд бэлгийн хавьталд ороход тохиромжтой цаг.

09 цаг

Ходоодны үйл ажиллагаа эрчимжинэ. Энэ үед хийгдсэн вакцин нь бусад цагт хийлгэсэн вакцинаас хавьгүй бага сөрөг үр дагавартай байдаг. Мөн рентген туяаг даах чадвар нэмэгддэг болохоор туяа эмчилгээг хүн хавьгүй сайн даадаг.

10 цаг

Биеийн дулаан ба ажиллах чадвар дээд цэгтээ хүрнэ. Түр санах ой санамжийн үйл ажиллагаа маш сайн байдаг. Харин удаан хугацааны ой санамжийн хамгийн идэвхтэй цаг нь үдийн хоолны дараах цагуудад ирдэг. Тэгэхээр 9-10 цагийн үед уншсан зүйлсийг хүн 15 цагт уншиснаас хавьгүй хурдан тогтоож авдаг ч хэд хоногийн дараа гэхэд мартсан байдаг. Харин үдээс хойш уншсан зүйлсийг тогтоож авах нь хэцүү ч ой санамжинд хавьгүй удаан хадгалагдана. Тэгэхээр өдийд уншсан зүйлээ өдрийн хоолны дараа дахин давтаж унших нь ямар нэг мэдээллийг тогтоож авах хамгийн зохистой арга юм. Тоо бодох чадвар мөн өдийд хамгийн сайн байна.

11 цаг

Ажиллах чадвар урдын адил өндөр байна. Ялангуяа тоо бодох чадвар. Тиймээс 9-12 цагийн хооронд орсон тооны хичээлийг хүүхдүүд хамгийн сайн ойлгож, хэрэгжүүлдэг. Энэ чадвар нь оройдоо 16,30-18,00 цагийн хооронд дахин сэргэнэ. Зүрхний үйл ажиллагаа мөн л сайн байх тул өдийд хийгдсэн үзлэгээр зүрхний зарим эмгэг анзаарагдахгүй өнгөрч болзошгүй. Үүнтэй зэрэгцэн зүрхний мэдрэмтгий чанар нэмэгддэг бөгөөд стрессийн хариуд цохилох нь тоо нь оройныхоос олон байдаг. Гэсэн хэдий ч өдийд гимнастик хийхийг хамгийн тохиромжтой гэж үзнэ.

12 цаг

Ходоодны хүчил ялгаралт нэмэгдэнэ. Өлсөнө. Улмаар удахгүй идэх хоолыг хүлээн авахад бэлдэхийн тулд цус хоол боловсруулах эрхтэнүүд рүү түлхүү чиглэх тул тархины үйл ажиллагааны эрч буурна. Өглөө сэрэхээс эхэлсэн идэвхтэй үе дуусч амрах шаардлага гарна. Тиймээс яг өдийд цаг, цаг хагас ч гэсэн унтаж амардаг хүмүүс нь ажилласан хэвээр байдаг хүмүүсийнхээс 30% бага зүрхний шигдээс үүсдэг. Тэгээд ч тархины цусан хангамж багассантай холбоотойгоор нойр аяндаа хүрдэг.

13 цаг

Цөсний үйл ажиллагаа эрчимжинэ. Тиймээс цөөс хөөх үйлчилгээтэй эмийн нөлөө хамгийн сайн байдаг. Ажиллах чадвар өдрийн дунджаас 20% буурсан байна.

14 цаг

Цусны даралт, дааврын түвшин буурна. Цуцалт их мэдрэгддэг ч сэргэхийн тулд хэдэн минут хэвтэж амрахад л хангалттай. Оюутан сурагчдын хувьд гэрийн даалгавар хийхэд хамгийн тохиромжтой үе. Урт хугацааны санах ой нь хамгийн сайн ажиллаж байдаг болохоор өглөөд үзсэн зүйлээ дахин нэг давтах хэрэгтэй. Шүд, арьсны өвчин мэдрэх чадвар хамгийн бага байдаг тул өвчин намдаах үйлчилгээ нь өглөөнийхөөс гурав дахин илүү үйлчилдэг. Тэгэхээр шүдний эмчид үзүүлэх, хэсэг газар бага зэрэг мэс ажилбар хийх зэрэг хамгийн тохиромжтой цаг.

15 цаг

Ажлын чадвар ахин сэргэж дээд цэгтээ хүрнэ.

16 цаг

Цусны даралт нэмэгдэнэ. Тамирчид яг өдийд хамгийн өндөр үзүүлэлт гаргадаг. Өдийд хийсэн бэлтгэлийн үр дүн ч өндөр байна. Тийм ч бтлохоор хөнгөн атлетикийн тэмцээний шигшээ тоглолтуудыг яг өдийд явагддаг. Хүчиллэгт нөлөөлдөг эм бэлдмэлийн нөлөө маш өндөр болж ирнэ.

17 цаг

Эрч хүч илэрхий нэмэгдэнэ. Бөөр, давсаг идэвхтэй ажиллана. 16-18 цагуудын хооронд хумс, үс бусад үеийнхээс хавьгүй илүү хурдан ургаж байдаг.

18 цаг

Нойр булчирхай өндөр идэвхтэй байна. Согтууруулах ундааг боловсруулах элэгний чадвар сайн байна. Амьсгалын эрхтэнүүдийн үйл ажиллагаа эрчимтэй болно.

19 цаг

Судасны лугшилт удааширна. Цусны даралт бууруулдаг эмийн үйлчилгээ эрс нэмэгддэг болохоор их болгоомжтой хэрэглэж байх хэрэгтэй. Төв мэдрэлийн системийн хямрал, хоол боловсруулах эрхтэнүүдэд нөлөөтэй эм бэлдмэл хэрэглэхэд тохиромжтой цаг. Бөөрний үйл ажиллагааны эрчим дээд цэгтээ тулна.

20 цаг

Элгэн дээх тосны агуулга буурч, судасны лугшилтын давтамж нэмэгдэнэ. Өдийд  уусан, тарьсан антиобиотикийн өчүүхэн тун ч гэсэн бие махбодид маш сайн нөлөө үзүүлнэ. /үйлчилгээ нь өглөөний 4 цаг хүртэл/ Хамгийн зохимжтой цаг нь 20,32 бөгөөд гаж нөлөө барагтай бол ажиглагддаггүй. Харшил, багтраагийн эсрэг эм, сэтгэл гутралыг засах бэлдмэлүүдийн үр нөлөө илүү сайн болно.

21 цаг

Бие махбодь шөнийн  амралтандаа бэлдэж эхэлнэ. Энэ үед хэт их идэх хэрэггүй. Өдийд идсэн хоолны шингэц өглөө болтол үргэлжилдэг бөгөөд өөх ихээхэн хуримтлах нөхцөл бүрдэнэ.

22 цаг

Ажиллах чадвар огцом буурна. Цусан дахь цагаан эсийн тоо нэмэгдэнэ. Шөнө хүний бие махбодийн хордлогыг эсэргүүцэх чадвар эрс буурдаг болохоор гаж нөлөө ихтэй эм бэлдмэл уухгүй байсан нь дээр.

23 цаг

Бодисын солилцоо буурахыг даган цусны даралт, судасны лугшилтын давтамж, биеийн дулаан буурч, анхаарлаа төвлөрүүлэх ажиллах чадвар багасна. Кортизоны ялгаралт зогсоно.

24 цаг

Арьсны эрчимтэйгээр нөхөн төлжинө. Эсүүд нь өдрийнхөөс илүү хурдтай хуваагдаж байдаг. Элэг, цөсөөр хатгуулах магадлал өндөр болно. Хэсэг газрын цусны эргэлт алдагдахтай зэрэгцэн цусны даралт буурч, судасны лугшилтын давтамж цөөрөхтэй холбоотойгоор тархины цус харвалт буюу инсульт үүсэх эрсдэл өндөр болно. Эмэгтэйчүүдийн хувьд төрөх үеийн базлалт  -ыг удирддаг дааврын нөлөө маш өндөр байдаг бөгөөд ийм ч учраас шөнөдөө өдрийнхөөс хоёр дахин илүү олон хүүхэд төрдөг.

Хүний эрхтэнүүдийн үйл ажиллагааны хамгийн өндөр идэвхтэй байдаг цагууд

Элэг:  01 -ээс 03 цаг

Уушиг: 03 -аас 05 цаг

Бүдүүн гэдэс 05-аас 07 цаг

Ходоод:  07-оос 9цаг

Дэлүү, нойр булчирхай: 09 цагаас  11 цаг

Зүрх: 11-ээс 13 цаг

Нарийн гэдэс: 13-аас 15 цаг

Давсаг: 15 -аас 17 цаг

Бөөр: 17-оос 19 цаг

Цусны эргэлтэнд оролцдог эрхтэнүүд, бэлиг эрхтэн – 19 -өөс 21 цаг

Цөс : 23-аас 01цаг

Энд танилцуулж байгаа био цагийн хэмнэл нь дундаж. Тэгэхээр бодит амьдрал дээр таных энэ жишигээс нэг цагийн наана цаана ялгаатай байж болно. Иймд өөрийн бодит био цагийг тодорхойлохын тулд хоёр долоо хоног орчим өдрийн тэмдэглэл хөтөлж, өдрийн турш ажиллах чадвар, ой тогтоол, эрч хүч, дур хүсэл г.м. зүйлс хэрхэн өөрчлөгдөж, ихэсч багасч байгааг тэмдэглэн авах хэрэгтэй. Ийнхүү өөрийн био цагийг мэдэж авснаар элдэв стресс, хямрал, өвчин эмгэгээс өөрийгөө зайлуулж чадах нь гарцаагүй.

Хүнсний эслэг

Эслэгийг хоолныхоо дэглэмд хангалттай хэмжээгээр хэрэглэх нь эрүүл мэндэд тустай гэж та өмнө нь сонссон байх. Хүмүүс ихэнхдээ өтгөн хаталтаас сэргийлэх болон эмчлэх зорилгоор л хэрэглэдэг гэж мэддэг. Гэхдээ үүнээс гадна бүдүүн гэдэсний хавдраас сэргийлдэг, цусны холестеролын түвшинг бууруулдаг, хоолны дуршилыг бууруулж хэт их идэхээс сэргийлдэг гэх мэт бусад үүргүүдийн талаар сайн мэддэггүй. 

Хүнсний эслэг бол ургамлын найрлагад ордог, биед боловсорч шимэгддэггүй хэсэг нь юм. Эслэгийг уусдаг(пребиотик) болон уусдаггүй гэж ангилдаг. Уусдаг эслэг гэдэг нь бүдүүн гэдэсний хэвийн бактеруудын дуртай хоол бөгөөд бүдүүн гэдсэнд исэлдэж, хий болон физиологийн идэвхитэй завсрын бүтээгдэхүүнд хувирдаг бол уусдаггүй эслэг нь усыг өөртөө татаж, өтгөний хэмжээг нэмэгдүүлж, өтгөн хаталтыг намдаахад тусалдаг ба биед шимэгддэггүй.  

Цэвэршүүлсэн, боловсруулсан хүнсний бүтээгдэхүүнүүд болох цагаан талх, гоймон, лаазалсан жимс, хүнсний ногоо нь эслэг багатай байдаг. Гурилыг боловсруулах явцад гаднах бүрхүүл болох эслэгийг нь зайлуулдаг. Үүнтэй адилаар жимс, ногооны хальсыг авахад мөн эслэгийн агууламж нь багасдаг. 

Хүнсний эслэгийг бид ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүнээс авдаг. Зарим ургамлууд уусдаг болон уусдаггүй эслэгүүдийг хамтад нь, тодорхой хэмжээгээр агуулж байдаг. Жишээ нь чавганы хальс нь уусдаггүй эслэгийг агуулдаг бол доторх зөөлөн жимс нь уусдаг эслэгийн эх сурвалж болдог. Уусдаг эслэг нь вандуй, шар буурцаг, хөх тариа, овьёос, арвай, чавга, банана, алим, чавганы дотор зөөлөн хэсэг, брокколи, лууван, амтат төмс, сонгино, таван салааны үрийн хальс (psyllium seed)-анд агуулагддаг.

 Уусдаггүй эслэг нь бүхэл үр тарианы бүтээгдэхүүнүүд, буудай, эрдэнэ шишийн хивэг, самар, үр, төмсний хальс, маалинганы үр, хулуу, банана зэргийн найрлагад ордог.

Хүнсний эслэгийн хэд хэдэн төрлийн нэмэлт байдаг бөгөөд хоол боловсруулах замын зарим эмгэг, цусны холестеролыг бууруулах, бүдүүн гэдэсний хавдраас сэргийлэх, жин хасах зорилгоор хэрэглэдэг. Гадаадын орнуудад өтгөн хаталтын эсрэг хэрэглэгддэг гол эслэгийн нэмэлт нь psyllium seed буюу таван салааны үрийг боловсруулсан нэмэлт юм. Энэ нь уусдаггүй эслэг бөгөөд өтгөний хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар өтгөн хаталтын эсрэг үйлдэлтэй байдаг. Гэхдээ хүнсний нэмэлтээс илүүтэйгээр байгалийн хүнсэнд байгаа хэлбэрээр хэрэглэх нь илүү сайн байдаг.

Эслэгийн гол үйлдэл нь хоол боловсруулах замын агууламжын найрлагыг өөрчилдөг. Уусдаг эслэг нь цөсний хүчлийг нарийн гэдсэнд холбож, шимэгдэхээс сэргийлснээр цусны холестеролын түвшинг бууруулдаг. Уусдаггүй эслэг нь чихрийн шижинтэй өвчнүүдэд цусны сахарыг зохицуулж, мөн чихрийн шижингийн эрсдлийг бууруулдаг байна. Түүнчлэн хоолны эзлэхүүнийг нэмэгдүүлж, гэдэс дүүрсэн мэдрэмжийг өгснөөр хоолны дуршилыг бууруулдаг. үйлдэл үзүүлнэ. Эслэг ихтэй хоолны дэглэм нь бүдүүн гэдэсний хавдрын эрсдлийг бууруулдаг гэх мэт олон ач тустай. Өдөрт дунджаар 20-35 гр хэрэглэхийг зөвлөдөг ба доорх зөвлөмжийг хэрэгжүүлснээр өөрт хангалттай хэмжээний эслэгийг авах боломжтой юм.

Эслэг ихтэй бүтээгдэхүүнүүд хэрэглэх явцад гэдсэнд хий ихээр үүсч, гэдэс дүүрч болно. Мөн эслэг ихтэй хоол ихээр идэж, шингэн бага уусантай холбоотойгоор өтгөн хатаж, түгжрэл үүсэж магадгүй. Тийм ч учраас бага багаар эслэгийнхээ хэмжээг нэмэгдүүлж, шингэн их уух нь дээрх гаж нөлөөнөөс сэргийлдэг.

Хүнсний эслэгийн хэрэглээгээ нэмэгдүүлэхийн тулд дараах зөвлөмжүүдийг баримтлаарай. 

•  Цагаан гурилын бүх төрлийн бүтээгдэхүүнүүдийг бүхэл үрийн, хар гурилын бүтээгдэхүүнээр солих хэрэгтэй. Цагаан талхны оронд хөх тарианы, хар гурилан талх идэж, цагаан гурилтай, элсэн чихэр ихтэй нарийн боовны оронд бүхэл үрийн, хар гурилынхыг сонгож, цагаан будааны оронд шар, гурвалжин, хөц будааг хэрэглэнэ. Монголд хар талх, нарийн боовнууд нилээд их зарагддаг болсон тул хайж олох тал дээр асуудалгүй юм. Аль болох цагаан өнгөнөөс татгалзаж, бараан өнгийн бүтээгдэхүүнүүдийг сонгох хэрэгтэй.

• Шинэхэн хэрчсэн хүнсний ногоонуудыг хоолондоо хэрэглэж байх. Лаазалсан, боловсруулсан бүтээгдэхүүнүүд нь эслэгийн агууламж багатай байдаг. 

• Вандуй, шош, буурцгийн төрлийн бүтээгдэхүүнүүдийг бүх төрлийн хоолондоо нэмж байх.

• Боломжтой бол бүх хоолныхоо хажуугаар алим, банана, жүрж, лийр болон бусад жимсгэнүүдийг нэмж хэрэглэх хэрэгтэй. Монголын нөхцөлд байгалийн гаралтай аньс, үхрийн нүд, хад, нэрс, чацаргана жимсийг буцалгах буюу шууд идэж болно. Гэхдээ шүүс бэлтгэхдээ хальсыг нь шүүхгүй байх хэрэгтэй. Хальсанд нь эслэг ихээр агуулагдаж байдаг. Намрын цагт дээрх жимсгэнүүдийг авч, хөлдөөж, өвөл, хавар, зуны турш хэрэглэж болно.

• Ямар нэгэн амттай юм идэхийг хүсвэл хатаасан, шинэхэн жимс, тослог багатай эрдэнэ шиш зэргийг сонговол тустай.

эх сурвалж: natmedmn.blogspot.com

ХҮНИЙ ГАВЬЯАТ ЭМЧ М.Шагдарсүрэн: Бүхнийг амжуулдаг ганцхан нууц надад бий

Шагдарсүрэн эмчийн Маналжавын гэсэн эцгийнх нь нэрийн өмнө “Элэгний” хэмээх тодотгол хамт явдаг. Учир нь энэ өвчнөөр өвдөж, шаналсан олон хүн түүнд үзүүлбэл эдгэрнэ гэж найддаг болоод тэр.  Энэ хүний нэрийн өмнө үүнээс өөр, олон цол гуншин дагалдана. М.Шагдарсүрэн эмч  Шинжлэх ухааны академийн гишүүн, академич, доктор, профессор цолтой. Мөн МЗЭ, МОЭ-ийн гишүүн. МОЭ-ийн дуун хөрвүүлэгч шагналтай.  Хийж, бүтээсэн зүйл ихтой энэ хүн дүрсийн оношлол, судасны мэс заслын эмч. Тэрбээр  30 гаруй жил хүний их эмчээр ажиллаж байгаа нэгэн. Тиймээс “Эрүүл мэндийн мэдээ” сонин энэ удаагийнхаа дугаарын зочноор Монгол Улсын гавьяат эмч М.Шагдарсүрэнг урилаа.   

-Хүмүүс таныг “Элэгний” Шагдарсүрэн гэдэг. Хэзээ­нээс ингэж дууддаг болсон бэ?
-Нэг л мэдэхэд ийм нэртэй болчихсон байсан. Сайхан л санагддаг юм. Хийж байгаа ажлаараа овоглуулна гэдэг сайхан юм билээ. Би эмч мэргэжил эзэмшсэнээсээ хойш 30 гаруй жил  ажиллачихаж. Социализмын үеийн эмч болохоор төгсөөд л эх орны хэрэгтэй газар буюу Сүхбаатар аймгийн Дарьганга сумын эмнэлэг рүү явсан юм. Тэнд жил гаруй ажиллаад, аймагт татаг­дан ирж, мэс заслын эмчээрээ ажилласан. Тэнд янз бүрийн л хагалгаанд орж байлаа. Дараа нь хотод шилжин ирж, Кли­никийн III эм¬нэлгийн зүрх судасны мэс зас­лын тасгийн эрхлэгч, эмч хийж, АУИС-д багшилж, одоо “Шагдарсүрэн” эмнэлгийнхээ захирлыг хийж байна

-Таныг ажлынхаа хажуугаар орчуулга хийдэг гэж сонссон. Эмнэлгийн үүдэнд дугаарласан хүмүүсийг харвал зав гардаггүй юм шиг. Эмчлэх, орчуулах ажлынхаа алинд нь илүү цаг зарцуулдаг вэ?
-Мэдээж, эмчлэх ажилдаа өдрийн ихэнхийг зориулдаг. Зарим хүн надаас асуудаг юм. “Хэдийдээ хүнээ үзэж, хагалгаа хийж, хэдийдээ хөрвүүлж орчуулдаг юм бэ” гэж. Хаана урилга, заллага байна, тэнд би амжаад л очно. Энэ бүхнийг амжуулдаг ганцхан нууц надад бий. Би оюутан байхаасаа өглөө таван цагаас хойш босч, орой 12 цагаас өмнө унтаж үзээгүй  хүн. Хүн өдөрт таван цаг унтаад сурчихдаг юм билээ. Оюутан байхдаа маш идэвхтэй байлаа. “Оюутан гэдэг багшийн заасныг чихдэг сав биш. Харин дүрэлзэн асдаг бамбар байх ёстой” гэж манай нэг багш хэлж билээ. Тиймээс урагшаа л явах хэрэгтэй юм байна хэмээн ойлгосон хэрэг.

-Таныг  мэс заслын эмч гэж сонссон. Хэзээнээс “Элэг” сонирхож, энэ чиглэлээр ажиллах болсон бэ?
- Би оюутан ахуй цагтаа эрдэм шинжилгээний хуралд “Элэгний циррозын үед даралт ихсэх нь” сэдвээр илтгэл тавьж байлаа. Уг нь би мэс заслын эмч. Зүрх судсыг сонирхон судалж байсан юм. Гэтэл надад ховорхон аз тохиож Японы Цүкүбагийн их сургуульд япон хэлний бэлтгэлд суралцаж, Токиогийн Икашика их сургуульд суралцсан юм.  Японд байхдаа тус сургуулийн эрдэмтэн, профессоруудыг дагаж элэгний өвчнийг судсаар оношлох, эмчлэх аргад суралцсан. 

-Манай сонин энэ удаагийнхаа дугаарт элэгний өвчлөл, тэр дундаа хүн амын дунд өвчлөл өндөртэй байгаа элэгний хорт хавдрын тухай ярилцах гэж  таныг зорьж ирсэн юм. Элэгний хавдар хэдийнээс үүсэлтэй юм бэ?
-Дорно дахинд яст мэлхийн хуяган дээр хавдар гэсэн үг ханз үсгээр сийлээстэй байсан гэдэг. Тэгэхээр элэгний өвчнийг дээр үеэс үүсэлтэй гэж үзэж болно. 

-Элэгний хорт хавдрыг  манайхан эмчилгээгүй өвчин гэдэг?
-Элэгний олон төрлийн өвчин байдаг л даа.  Тэр дундаа  элэгний хорт хавдар хамгийн аюултай өвчин.  Эрт илрүүлж, эмчлэхгүй бол эмчилгээгүй өвчний тоонд ордог. Элэгний хорт хавдар манай улсад элбэг тохиолдож байна. ДЭМБ-ын мэдээгээр хавдрыг бага, дунд, элбэг тохиолддог гэж бүсчлэн хуваахад манай улс элбэг тохиолддог бүсэд орсон. Өөрөөр хэлбэл, элэгний өвчлөлөөр Африкийн зарим орнуудын дараа орж байна. Энэ өвчин нь Азийн орнуудад элбэг бол АНУ, Европын орнуудад 100 мянган хүнд 2-3 удаа тохиолдож байх жишээтэй.

-Элэгний хорт хавдар элбэг тохиолдож байгаа шалтгаан нь юу юм бэ?
-Шалтгаан нь олон л доо. Олон төрлийн вирусын үрэвсэл гэж ярьдаг. А, В, С D гэх мэт вирусаар өвдөөд сайн эмчлүүлэхгүй хүндрүүлчихдэг. Мөн хордлого, архидалт их байна. Архидалт явсаар элэгний үрэвсэл, хатуурал үүсгэдэг. Элэгний хатуу¬рал хавдар болж хүндрэх нь бий. Манайхан нэг үе вируст гепатит (шар)-аар их өвчилсөн. Үүнийгээ сайн эмчлүүлэхгүй бай¬саар элэгний хатуурал, тэр нь 20-30 жилийн дараа хавдар болчихдог.

-Энэ өвчнөөр өвчлөхөд ямар шинж тэмдэг илрэх вэ?
-Хавдрын эхэн үе шинж тэмдэг багатай. Гол шинж нь шалтгаангүй бие суларч ядрах, сүүлдээ хэвлийн баруун дээд хэсгээр өвдөх, гэдэс хэвлий дүүрэх, цанхайх зэрэг шинж тэмдэг мэдэгддэг. Цаашилбал гэдэс дүүрэх, хоолонд дургүй болох, турж эцэх, царай харлах, гарын алга улайх, нүдний цагаан шарлах шинж илэрнэ. Хүмүүс ихэвчлэн зовиуртай болсон үедээ эмчид ханддаг. Гэтэл зовиур илэрсэн үед эмчилгээ оройтсон байдаг. Ер нь хэт авиа буюу эхо-гоор 0,5 хэмжээтэй хавдрыг илрүүлж болдог. Мөн цусан дахь альфафетопротейн гэдэг уургийг шинжилж илрүүлдэг. Тэ¬гэхээр хавдрыг хүнд¬рэ¬хээс нь өмнө илрүүлэх боломжтой юм.

-Хавдрыг эрт илрүүлбэл эмчлэгдэнэ биз дээ?
-Боломжтой гэж үздэг. Мэс заслаар, туяагаар шарах гэх мэтчилэн янз бүрийн арга бий. Миний хувьд хавдрын дунд үед нь судсан дотуур хавдрыг тэжээх судсыг тусгай бодисоор, бөглөдөг аргаар эмчилж байна. 

-Сүүлиин үед хавдрын өвчлөл залуужиж байна гэж ярьдаг болсон. Хавдар үүсэх олон шалтгаан байдаг ч хүмүүсийн мэдэж байгаа шалтгаанаас дурдахгүй юу?
-Хорт хавдар үүсгэдэг олон шалтгаан бий. Тухайлбал, тамхи татдаг хүн уушигны хавдраар өвчилдөг бол, машины утаа, угаар хавдар үүсгэгч бодист багтдаг. Мөн  хүнсний бүтээгдэхүүнүүд байна. Архи гэхэд ходоод, гэдэс, элэг, дайвар булчирхай, хөхний хавдрын шалтгаан гэж үздэг бол архи, тамхи нийлэхээрээ хавдар үүсгэх чадварыг улам ихэсгэдэг. Мөн эд эрхтнээ химийн бодисоор цочроогоод байвал хавдар үүсэх зүйл идэж уувал ходоод, улаан хоолойн өвчин үүснэ. Орчны химийн нөлөө, агаар, усны бохирдол ч хавдар үүсгэх шалтгаан болж байна.

-Тэгвэл элэгний хорт хавдраар эрчүүд илүүтэй өвчилдөг нь  архидалттай холбоотой байх нь ээ?
-Тэгэлгүй яахав. Мэдээж эрчүүдийн ууж, иддэгтэй холбоотой. Архи хэтрүүлж хэрэглээд элгээ гэмтээдэг. 

-Хүмүүс сайн чанарын цэвэр архи элгэнд хоргүй гэж ярьдаг. Зарим нь архинаас шар айраг нь дээр ч гэдэг. Ялгаагүй элгийг гэмтээх үү?
-Ялгаагүй ээ. Шар айр¬гийг олон жилийн турш хэтрүүлэн хэрэглэвэл элэгний циррозтой болно.

-Архи уугаад шартах нь элгэнд өөрчлөлт орсны шинж үү?
-Энэ бол элэгний хурц үрэвсэл, хордлогын шинж. Уусан архийг элэг шүүж чадахгүй, хордлогонд орж байна гэсэн үг. Хурц үрэвсэл яваандаа архагшина. Тэгээд дарс уухгүй, эрүүл ахуйн дэглэмийг сахиад явбал элэгний үрэвсэл бүхэн хатуурал хавдар болохгүй. 

-Сонирхож асуухад хүүхдүүд элэгний хавдраар өвчилдөг үү?
-Ховор, цөөн тохиолдоно. 

-Тарган эрчүүд  элэг өөхөлсөн гэж ярих юм билээ. Энэ нь амь   насанд   халтай  өвчин үү?
-Элэг таргалснаас өөхөлдөггүй юм. Хэт авианы шинжилгээгээр харахад элэг цайруу   өнгөтэй харагддаг юм. Амь наснаас холуур өвчин л дөө.

-Манайхан гадаадад явж эмчлүүлэх сонирхолтой байдаг. Элэгний өвч¬нийг дотооддоо оношлох, эмчлэх боломж хэр байна вэ?
-Манайхан элэгний эмчилгээг гайгүй хийж байгаа. Гэхдээ нэг дутагдал бий. Мэдээж багаж, төхөөрөмжийн дутагдалтай. Оношлогооны багаж, төхөөрөмжөөр Хятадын хаана ч хүрэхгүй. Жишээ нь бүх эрхтэний дүрсийн оношлогооны  “МК1”  гэ¬дэг аппарат улсын хэмжээнд ганц ширхэг алга. Гэтэл Хятадын захын хотод байна шүү дээ. Уг нь манай эмч нар мэрийлттэй. Даанч аппарат нь дэндүү хоцрогдож. 
Эмч нар бид сэтгэл гаргаж, хүчээ дайчлан ард түмний эрүүл мэнд, тэр тусмаа элэгний өвчинтэй чадлынхаа хэрээр тэмцэж байна. 30 гаруй жил эмч хийхэд төр засгаас дэмжлэг алга. Би УИХ-ын гишүүд, сайд, дарга нар, Ерөнхийлөгчид хүртэл хүсэлт бичсэн. Өнөөдрийн хувийн эмнэлгүүд өөрийн гэсэн байр, багаж, тоног төхөөрөмжгүй, зээлд ерөөсөө хамрагддаггүй. Тухайлбал, сайн байр, багажтай болъё гэхэд хэдэн зуун сая төгрөг хэрэгтэй. Өөрийн гэсэн байр, багажтай байж оношоо зөв тодорхойлж, эмчилгээгээ сайн хийж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авна. Зөвхөн сонгууль гэхээр улс төржөөд намчирхаж явдгаа болимоор байна. 

-Жил ирэх тусам хавдрын өвчлөл нэмэгдээд л байдаг. Харин улсаас энэ талаар хийж, хэрэгжүүлсэн зүйлгүй суугаад л байдаг. Энэ тухай та эмч хүний хувьд юу гэж боддог вэ?
-Болдогсон бол ирэх сонгуульд жинхэнэ сэтгэлтэй, эрдэмтэй, Монголын төлөө зүтгэх охид, хөвгүүдийг гаргах юмсан. Тэгэхгүй бол улс орон чинь хачин байдалд орлоо. Ганцхан эрүүлийг хамгаалах салбар ч биш бүх салбар ийм байдалд орсон. Үүнийг бодохгүй бол үнэхээр болохоо байжээ гэдгийг хэлмээр байна. Төрийн бодлого, дэмжлэг хэрэгтэй. Шинжлэх ухааныг хөгжүүлэх, элэгний өвчнийг багасгахад тийм хүч, хөрөнгө, зөв бодлого хэрэгтэй болохоос бус хэчнээн ч алтан толгой байгаад гартаа мөнгөгүй бол юу хийх вэ.

-Тэгэхээр хүмүүс өөрөө өөртөө л анхаарал хандуулах хэрэгтэй байх. Элэгний өвчнөө хүндрүүлэхгүйн тулд иргэд яах ёстой вэ?
-Аль болох өвчлөхгүй байх шалтгаануудыг нь мэдэж сэргийлдэг байх ёстой. Хүмүүст жаахан ч гэсэн эрүүл мэндийн боловсрол хэрэгтэй байна. Зарим вирусээс хамгаалдаг вакцин гарсан. Энэ вакциныг хэд хэдэн насанд яаж хийдгийг мэдэж байх хэрэгтэй. Вирусын эсрэг тариаг Халдварт өвчнийг судлах газар болон нийгмийн эрүүл ахуйн институтэд хийлгэж болно. Би улсын ажил хийдэггүй болохоор үнэхээр мэдэхгүй. Тэгэхээр урьдчилан сэргийлэх вакцинуудыг хийлгэх хэрэгтэй. Архи дарс хэтрүүлэн уух, зарим хоол элгийг үрэвсүүлдэг. Элгэнд лууван, хүрэн манжин болон янз бүрийн ногоонууд сайн. Элэгний талаар олон жил ажилласан эмч, мэргэшсэн мэргэжилтэн олон байна. Би одоо ядрах тал руугаа орж байна. Ямар ч зүйлд хэмжээ, хязгаар байдаг. Биднийг тэр хэмжээнд тултал явуулж байна шүү дээ. Үүнийг мэдэхгүй хүн эрүүл мэндийн салбарыг яаж удирддаг юм бэ. Дэндүү хоцрогдож байна.

-Элгэнд сайн ямар хоол хүнс байна?
-Витаминлаг ногоо, цагаан идээ чухал. Жимс ногооноос гэхэд тарвас, гадил, усаи үзэм, байцаа, лууван байна. Мөн сүү, цагаан идээ, цагаан будаа ч зүгээр. Эрүүл мэндийн салбарт эрс шинэчлэл хэ¬рэгтэй.

-Зуны улиралд хүмүүс рашаан, сувилал энэ тэр гээд идэж, уух, биеэ эмчлүүлэх гээд нэлээд анхаарал хандуулдаг. Цагаан идээ ч түлхүү хэрэглэдэг. Гүүний саамыг элгэнд сайн гэдэг. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-Яах вэ дээ намдуухан үед нь хоол тэжээлийн зүйл болохоос элэгний үрэвслийг зогсоох, элэгний хавдрыг эмчилдэг зүйл биш..

Сармис 22 төрлийн өвчинд тустай

Хүмүүс бидний өдөр тутмын хоолны орцонд олон төрлийн ногоо амтлах үүрэгтэй ордог. Тэднээс хүний бие махбодид сайн нөлөө үзүүлж, бүр эмчилгээний үүрэг гүйцэтгэдгээрээ сармис өдгөө өрнө, дорнын анагаах ухааны эрдэмтдийн судалгааны обьект болон хувирчээ. Гэхдээ сармисны анагаах чадварыг эртний хүмүүс ч бас өөрсдийн хэмжээнд танин мэдэж хүнсэндээ хэрэглэж ирсэн түүхтэй.

Тухайлбал, эртний нэгэн домогт сармисыг газарт унасан мөнхийн рашааны хэлтэрхий хэмээн үнэлж байсан бол Египетийн үйсэн дээрх бичээст "Сармис бол 22 төрлийн өвчинд тустай" гэж бичжээ. Гэхдээ Төв Азиас гаралтай "шидтэн" гэдгийг энд тодотгох хэрэгтэй л дээ. Энэ тухай Уламжлалт анагаахын шинжлэх ухаан-технологийн үйлдвэрлэлийн корпорацийн эрдэм шинжилгээний төвийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Д.Самбуудоржтой ярилцлаа. Тэрбээр  "Сармисны тосон эмийг судасны хатуурал өвчний эмгэг загвар дээр судалсан нь" сэдвээр анагаах ухааны магистрын зэрэг хамгаалсан юм.

Сармиснаас тос гардаг юм уу?

Технологийн маш өндөр түвшинд гаргаж авдаг. Одоо Герман, Америк зэрэг өндөр хөгжилтэй орнуудад сармиснаас тусгай технологиор тосыг нь ялгаж аваад "Сармисны тосон үрэл" гэж нэрлээд худалдаж байна. Одоо түүнийг дэлхий дахинд ургамлын алт гэж нэрлэж байгаа.

Тосыг нь яаж гаргаж авдаг юм бол?

Сармисны тосон эм гэдэг нь уламжлалт анагаах ухаанд хэрэглэдэг нэгэн жор л доо. Найрлагандаа сармис болон сарлагийн тос агуулдаг юм.

Бэлэн жор гэх гээд байна уу?

Тийм ээ. Монгол эмнэлэгт бол шар тосыг идээний охь манлай гэж нэрлэдэг. Зүрхний тамир сайжруулан, уушгины хатингарыг арилгаж, үс гэзгийг шимжүүлж, царай зүс өнгөжүүлж, насан хутгийг уртасгах чадвартай гэж үздэг байжээ. Сармис бол маш олон төрлийн өвчинд тустай. Хөгшрөлтийг судалдаг шинжлэх ухаанд тулгамдсан асуудал болоод байгаа судасны хатуурал өвчинд бол бүр ч тустай нь бидний судалгааны туршилтаар батлагдсан. Харин сармисны тосон эмийг анагаах ухаанд хий давамгайлсан ахимаг настай хүмүүст зүрх болон гол судлын хий өвчинд хэрэглэдэг.

Яаж тэр вэ?

Туулайд туршилт хийсэн. Холестриноор судасны хатуурал өвчний эмгэг загвар үүсгээд, сармисны тосон эмээ уулгахад цусны сийвэн дэх тослог бодисын хэмжээ нь буурч байсан. Мэдээж харьцуулалт хийсэн л дээ.

Хүмүүс хэзээ хэрэглэх вэ?

Маш олон туршилтыг туулдаг учраас яг тодорхой хугацаа хэлэхэд хэцүү.

Энгийн ахуйн асуулт асууя л даа. Сармистай хоол идэхэд амттай байдаг хэрнээ үнэрийг нь дарахад хэцүү байдаг?

Бохь зажлах хэрэгтэй л дээ.

Барьж байгаад идчихсний дараа ямар ч бохинд дарагддаггүй. Бүр цаанаас үнэртээд байх шиг санагддаг. Ходоод ямар бохь зажлах биш дээ?

Тэгвэл сүү уух хэрэгтэй. Бас яншуй, гоньд, гаа, ганга өвс зэргийг зажилж болно.

Ер нь сармисны тэр үнэрийг нь ялгаад, эмчлэх чадвар бүхий агуулсан бодисыг нь ялгаж бэлдмэл хийж болох уу?

Хамгийн гол нь үнэрийг нь ялгаруулдаг аллин гэдэг эфирийн тос л эмчилгээний гайхалтай чадварыг үзүүлээд байгаа юм. Жижиг хэрчихэд алиназа гэдэг ферментийн нөлөөгөөр аллицин гэдэг бодис үүсдэг. Энэ нь халдварын эсрэг, бактерийг устгах чадвартай.

Бараг спиртийн оронд хэрэглэж болох юм биш үү?

Дэлхийн нэгдүгээр дайны үед шархадсан цэргүүдийг сармис л шархны халдвараас сэргийлж чадсан. Сармисны найрлаган дахь хүхрийн халдваргүйжүүлэх чанарыг хамгийн анх Ромын эм зүйч Диоскрид нээж байсан түүхтэй. Харин бактери устгах чадварыг нь 1858 онд Пастер нээсэн. Тэр бол вакцинжуулалтыг нээж, микробиологийн шинжлэх ухааны үндсийг тавьсан эрдэмтэн л дээ. Менингит өвчнөөр өвчилсөн хүмүүсийн зовиурыг сармис хөнгөвчилж байгааг ч Хятадын эрдэмтэд ажиглажээ.

Тэгвэл байнга хэрэглэж баймаар юм байна?

Сармис байнга хэрэглэдэг хүн ходоодны хорт хавдраар ерөөсөө өвчилдөггүй. Бас ханиад томуунаас хол явдаг. Египетийн пирамидыг барьсан хүмүүст өдөр бур арвайн будаагаар хийсэн нэг л төрлийн хоол өгдөг байсан авч сармисаар амталдаг байсан тул халдварт өвчин ер тусаагүй гэдэг.

Биеийн дархлаа сайжруулдаг юм байна л ээ?

Тийм ээ. Эмч нар зүрх өвдлөө гэхэд кали агуулсан эм, харшил, ханиад хүрлээ гэхэд кальци агуулсан эм, цус багадлаа гэхэд төмрийн бэлдмэлтэй эм бичиж өгдөг шүү дээ. Тэгвэл сармисны ганцхан хумсанд энэ бүхнийг орлох элементүүд бүгд бий.

Аргагүй л ургамлын алтан үрэл юм даа?

Хүний оюун ухааныг сайжруулах, сэтгэхүйн профессыг идэвхжүүлэх, гоо сайхныг хадгалж, биеийн жинг хэвийн хэмжээнд барихаас гадна залуужуулах үйлчилгээтэй. ЮНЕСКО-гийн хайгуулын багийнхан Түвдийн сүмд анх зочлохдоо нээсэн "Сармисны спиртэн ханд" нэртэй залуужуулах бэлдмэл бий шүү дээ. 350 грамм сармисыг жижиглэж хэрчээд няцална. Эндээс 200 грамм шүүс ялгаж аваад, 96 градусын 200 грамм спирттэй холиод харанхуй сэрүүн газар 10 хоног хадгалаад хэрэглэдэг юм.

Тусгай дэг жаяг барих уу?

Арван нэгэн өдрийн турш өглөө, өдөр, орой тус бүр тоо өгсөх буюу буурах тодорхой давтамжтайгаар ууна. Тэгэхдээ заавал аравдугаар сарын нэгэнд эхлээд, дөрөвдүгээр сарын 30-нд дуусгадаг зарчимтай. Тэгэхдээ хоолноос 15-20 минутын өмнө 50 грамм сүүгээр даруулж уух ёстой юм шүү.

Давтамж нь яаж үргэлжлэх вэ?

Таван жилд нэг удаа хэрэглэж болно.

Архи үйлдвэрлэдэг компаниуд анхааралдаа авч болох нь ээ?

Зүүнхараад хийж байгаа гэсэн шүү.

Хэтэрхий хэрэглээ болоод хувирчихвал нийгэмд адал явдал нэмэхэд сармис өөрийн гэсэн үүрэг гүйцэтгэдэг нь дээ бас?

ХҮШ зууны үед Марсель хотод тахал өвчин дэлгэрч л дээ. Гэтэл тахал өвчинд нэрвэгдсэн айлуудыг тонон дээрэмддэг хулгайч нарын бүлэг үүсч, нийгэмд айдас төрүүлж байжээ. Тахалтай айлын эд юмсыг дээрэмдэгсдэд яагаад тахал  тусахгүй байна вэ гэж. Гэтэл хулгайч нар сармисны хумсыг хуучин дарсанд хийж бэлтгэсэн хандаа чулуун домбонд юүлж, хулгайгаа хийхийн өмнө амаа зайлж, гараа угааж бас амсдаг байсан гэдэг. Хулгайч нар шүүхийн өмнө энэ аргаа хэлснээр ял нь хөнгөрсөн гэдэг юм шүү. Тахлаар өвдөх болоод өвдсөн олон мянган хүнд тустай арга хэлсэн учраас Марсель хотынхон ч ийм аргаар тахлын аюулыг харьцангуй бага эрсдэлтэй давж байжээ.

Тэгвэл энэ айхтар халдварт томуу өвчнөөс айх хэрэг байхгүй юм биш үү?

Үүнийг яг тийм гэж хэлэхэд хэцүү. Гэхдээ хүн сармисыг идэлгүйгээр хадаасандаа юмуу, цүнхэндээ хийгээд явж байх ч тустай л гэдэг юм.

Яг юунд илүү тустай вэ?

Эртний домогт сармис хорт муу нөлөөллийг түлхэн унагадаг гэж бичсэн байдаг. Хүний орчин тойронд нүдэнд харагддаггүй био энергийг бий болгодог шидтэй юм байна л даа, сармис.

Бараг үнэртэн зохиочихмоор юм биш үү?

Английн Лондон хотод зөвхөн сармисны мэдээллийн төв гэж байдаг. Германы Берлинд сармисны олон улсын симпозиум хүртэл болдог.

Симпозиум гэнэ ээ?

Тийм ээ. Бас Английн Гилроу гэдэг хотод жил бүр маш их сармис хураагаад сармисны их наадам ч болдог.

Наадмаар тэгээд ямар үйл явдал болдог юм бол?

Англичууд сармисаар зайрмаг хийж, сармисны миссийг хүртэл шалгаруулдаг гэж байгаа. Одоо дэлхийд зөвхөн сармис судалдаг 2250 байгууллага байдаг.

Тэгвэл бараг сармиснаас нээлт төрдөг байх нь ээ?

Хэд хэдэн нээлт хийсэн. Хавдрын эсрэг үйлчилгээтэй германий гэдэг бодис сармисанд байдгийг илрүүлсэн. Ер нь химийн судалгаа маш их хийсэн. Хүн орхойдоотой бараг адил эмчилгээний чадавхтай болохыг нь шинжлэх ухаан тодорхойлсон.

Сармисыг байнга хэрэглэж болох хамгийн энгийн жорыг хэлж өгөөч?

100 грамм маслонд 2-3 хумс байхаар бодож, хамтад нь машиндаад хэрэглэж болно. Газрын дундад тэнгисийн хүмүүс хүнсэндээ байнга сармистай масло хэрэглэдэг юм билээ. Тэдний цусанд холестрины хэмжээ сармис бага хэрэглэдэг европынхныг бодвол бага байдаг. Мөн судасны хатуурал өвчинд нэрвэгддэггүй. Зүрх өвдөх үед сармисны нэг хумсыг бүтнээр нь залгих сайн гэж эмийн номонд бичсэн байдаг. Бас ямар ч хэлбэрийн даралт ихэссэн үед хоёр хумс сармисыг унтахынхаа өмнө идэх сайн гэдэг. Хоолны хордлогын үед бол сармисны хоёр аяга ханд бэлтгэж уух хэрэгтэй.

Эх сурвалж:  МОНЦАМЭ